Bệnh hoang tưởng là gì?

1. BỆNH HOANG TƯỞNG LÀ GÌ

Định nghĩa

Hoang tưởng (delusions) là những ý tưởng sai lầm, không phù hợp với thực tế khách quan nhưng người bệnh tin chắc là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích, phê phán được cho dù có những bằng chứng trái ngược rõ rệt từ thực tế.

Bệnh hoang tưởng là gì?

Tính chất cơ bản

Sự tin tưởng vững chắc của người bệnh vào các ý tưởng sai lầm.
Có tính cá nhân.
Người bệnh không nhận thức được tính chất phi lý của chúng.
Ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi của người bệnh, có thể đưa đến những hành vi nguy hiểm cho người xung quanh.

2. CÁC THỂ HOANG TƯỞNG

2.1. Hoang tưởng bị hại (persecutory delusions)

Người bệnh khẳng định có một người hoặc một tổ chức nào đó đang tìm cách mưu hại, đầu độc, quấy rối, lừa gạt, vu khống, làm mất thanh danh của họ. Hoang tưởng bị hại hay gặp nhưng lại ít có giá trị chẩn đoán vì có thể gặp nó trong nhiều bệnh loạn thần. Bệnh nhân có hoang tưởng bị hại thường có thái độ giận dữ, thù hằn và có thể dùng bạo lực chống lại những người khác mà họ tin là đang có ý định làm hại họ.

2.2. Hoang tưởng liên hệ (delusions of reference)

Người bệnh cho rằng mọi đồ vật, sự kiện hoặc hành vi của những người xung quanh đều có một ý nghĩa đặc biệt với mình.
Ví dụ khi thấy hai người nói chuyện với nhau thì bệnh nhân cho rằng họ dang bàn tán về mình. Một bài báo hoặc một nhận xét trên truyền hình cũng được bệnh nhân cho là đang ám chỉ hoặc truyền đạt một thông điệp đến mình.

2.3. Hoang tưởng bị chi phối (delusions of control)

Người bệnh cho rằng họ có một sức mạnh nào đó từ bên ngoài chi phối toàn bộ tư duy, cảm xúc và hành vi của mình. Hoang tưởng bị chi phối có thể kèm theo các biểu hiện sau:

Tư duy bị đánh cắp (delusions of thought withdrawal): Người bệnh cho rằng ý nghĩ của mình bị rút khỏi đầu óc mình bởi những người hoặc những sức mạnh bên ngoài.
Tư duy bị áp đặt (delusions of thought insertion): Người bệnh cho rằng một số ý nghĩ không phải của chính mình mà bị áp đặt bởi những người hoặc sức mạnh bên ngoài.
Tư duy bị phát thanh (delusions of thought broadcasting): Người bệnh cho rằng các ý nghĩ chưa nói ra của mình bị người khác biết được qua Radio, thần giao cách cảm…Một số bệnh nhân còn trải nghiệm cảm giác nghe được ý nghĩ của mình hoặc tin rằng ý nghĩ của mình thì người khác cũng nghe được.

2.4. Hoang tưởng ghen tuông (delusions of jealousy)

Người bệnh khẳng định vợ hoặc chồng mình có quan hệ bất chính với người khác mặc dù không có cơ sở hoặc bằng chứng. Hay gặp ở nam hơn nữ. Có thể đưa đến các hành vi gây hấn nguy hiểm cho người mà bệnh nhân cho rằng đã phản bội mình.
Một bệnh nhân hoang tưởng ghen tuông không bao giờ thỏa mãn nếu không tìm ra bằng chứng "ủng hộ" cho hoang tưởng của mình nên cứ tiếp tục tìm kiếm mãi. Có thể dùng nhiều cách như: tra tấn, bí mật theo dõi, khám xét quần áo và tư trang khác, tìm kiếm thư từ, dấu vết…

2.5. Hoang tưởng tự buộc tội (delusions of self-accusation)

Người bệnh cho rằng mình đã phạm sai lầm lớn, nhiều tội lỗi và đáng bị trừng phạt.
Hoang tưởng tự buộc tội thường đưa đến các ý nghĩ và hành vi tự sát.

2.6. Hoang tưởng nghi bệnh (hypochondriacal delusions)

Người bệnh tin rằng mình đang bị một căn bệnh mặc dù các bằng chứng y khoa đều ngược lại.
Hoang tưởng này hay gặp ở người cao tuổi, và bệnh mà họ nghĩ đến nhiều nhất là ung thư, sau đó là bệnh da liễu, hình dạng các phần của cơ thể (hay đòi hỏi được phẫu thuật tạo hình).

2.7. Hoang tưởng hư vô (nihilistic delusions)

Người bệnh tin rằng một người hoặc một vật nào đó đã ngừng hoặc sắp ngừng tồn tại, sự nghiệp của mình tiêu tan và thế giới sắp bị hủy diệt.
Đôi khi niềm tin này liên quan đến các bộ phận cơ thể của họ như: tình trạng tim phổi đang ngừng hoạt động, ruột gan đang thối rữa...

2.8. Hoang tưởng tự cao (delusions of grandeur)

Người bệnh tự cho mình là một nhân vật VIP, quan trọng bậc nhất, giàu sang, có nhiều quyền lực và tài năng xuất chúng.

2.9. Hoang tưởng được yêu (Erotomania)

Người bệnh chủ yếu là nữ, ít gặp ở nam. Họ cho rằng có ai đó đang yêu mình tha thiết, người đó có thể hoàn toàn xa lạ, lại có khi là nhân vật công chúng, nổi tiếng hoặc cấp trên của mình.
Những biểu hiện Erotomania thấp thường bị nhầm lẫn với sự ám ảnh về tình yêu, nỗi ám ảnh với tình yêu không được đáp lại. Ám ảnh tình yêu không phải là Erotomania. Erotomania cũng được gọi là hội chứng de Clérambault, sau khi các bác sĩ tâm thần Pháp Gaetan Gatian de Clérambault (1872-1934), người đánh giá toàn diện về đối tượng vào năm 1921.

2.10. Hoang tưởng nhận nhầm (delusional misinterpretation)

Hoang tưởng Capgras: Người bệnh cho rằng người thân của mình đã bị thay thế bởi một kẻ giả dạng giống hệt để lừa gạt mình nên sẽ tấn công người này.
Hoang tưởng Fregoli: Người bệnh cho rằng những người khác nhau mà họ gặp thật ra chỉ là một người duy nhất, thường sẽ ám hại mình.

Trên đây là một số thông tin về bệnh hoang tưởng. Lưu ý vấn đề hoang tưởng là vấn đề hết sức phức tạp. Nội dung hoang tưởng chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi các nền văn hóa, thời đại và bối cảnh lịch sử xã hội mà người đó đang sống. Cần phân biệt Hoang tưởng (delusions) với những ý tưởng thái quá (overvalued ideals) khó lay chuyển, nếu quan điểm không bình thường thì các quan điểm này cũng phải tuân theo lẽ phải (ít nhất là cũng ở một mức độ nào đó) và từ các niềm tin mãnh liệt song được xã hội bình thường chấp thuận. Hoang tưởng không có tính đặc hiệu về chẩn đoán. Cần xem xét hết sức cẩn thận và đầy đủ khi người đó có niềm tin Tôn giáo và tôn trọng sự khác biệt về mặt Tôn giáo. Hành động xưng tội theo Tôn giáo là bình thường.

(Nguồn: Military Medcine)